تاروپود شهری

تاروپود شهری از مجموعه جزایری به وجود می‌آید که هرکدام به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌شوندوبه وسیله‌ی راه‌های کم وبیش وسیع از یکدیگر جدا می‌گردند. راه‌ها، جزایر وقطعات کوچک زمین‌ها کم وبیش وسیع اند وفرقی کم وبیش هندسی دارند. شکوهمندترین آن‌ها خیابان وسیع ومستقیمی است با‌تراس‌های برجسته جانبی وگاه میانی ونیز راه‌های باریک‌تری به موازات راه اصلی مانند شانزالیزه در پاریس .

تاروپود شهر می‌تواند به شکل‌های زیر باشد:

-          نامنظم: هیچ شکل هندسی در آن قابل تشخیص یا تفوق نیست . چنین نمونه‌هایی بیشتر در محله‌های قدیمی دیده می‌شود که توسعه‌ی شهری آن‌ها کم وبیش خود جوش بوده وقطعات زمین‌های روستایی هنگام ضمیمه شدن به بافت شهری چندان اصلاح نشده اند وبه اقتصادی تقسیم بندی تغییر یافته اند؛

-          چهارگوش: جزایر وقطعات زمین‌های به شکل چهار گوش یا مستطیل هستند، راه‌ها بریکدیگر عمود می‌شوند ومعمولاً عرضی ثابت دارند.این آسان‌ترین طرح انتخابی در طول تاریخ بوده است؛

-          راه‌ها وطرح‌های غیر قائم الزاویه یا قوسی شکل که بسیار کمیاب اند چون اجرای آن بسیار مشکل است: اریب وستاره ای ، مدور ، نیمدایره ، هلالی و بیضی ،دالبرو... احتمال وجود چنین شبکه‌هایی وجود دارد اما آن چه که نادر به نظر می‌رسد ترکیب این طرح‌ها با یکدیگر است- به عنوان مثال تاروپودهای اریب یا نیم دایره روی زمنیه ای شطرنجی - یا طرح‌های نامنظم در درون خانه‌های یک شطرنج

جزایر می‌توانند نشان دهنده‌ی تراکم شدید یا اندک ساختمان‌ها باشند. همه راه‌ها ، جزایر راازهم جدا نمی‌کنند؛ برخی از راه‌ها می‌توانند به صورت بن بست یا انگشت دستکش باشند. چنین راه‌هایی در مراکز قدیمی شهرهای اسلامی وبازار شهرهای افریقای شمالی وخاورمیانه فراوان است. پاره ای از آن‌ها برای عبور وسایل نقلیه بسیار باریک اند یا حتی گذرگاه‌هایی دالانی شکل وپلکانی در طبقه‌ی همکف خانه‌ها دارند مانند ترابول‌های کروا- روسن درلیون. تمامی راه‌ها همگانی نیستند- برخی از آن‌ها در مالکیت خصوصی قراردارند ودرنتیجه شیوه‌ی نگهداری ومدیریت متفاوتی دارند اما گرایش آن‌ها در نهایت ورود به قلمرو عمومی است.

برخی از گذرگاه‌هایی که به روی عموم گشوده است از اراضی خصوصی یا حتی طبقه همکف ساختمان‌ها می‌گذرند وبه گذرگاه‌های زیر «فشارهای بندگی» موسوم اند. این گذرگاه‌ها حدود جزایر را مشخص نمی‌کند وبه عنوان راه مورد توجه قرار نمی‌گیرند. پاره ای از آن‌ها ، چه روباز وچه سر پوشیده ، می‌تواننداز اهمیت فراوانی برخوردار باشندوده‌ها فروشگاه را دربرگیرند. مانند گالری ناپل ومیلان یا پاساژهای واقع در بولوارها وخیابان شانزالیزه پاریس . این گونه پاساژها بار دیگر باب خواهند شد.

شبکه‌ی راه‌ها ، به استثنا راه‌های مخصوص عابران پیاده وبا حذف سطح مورد استفاده برای توقفگاه ، به تردد وسایل نقلیه اختصاص دارند؛ وسایل نقلیه ای که به سان مایعات نیاز به جریان پیدا کردن دارند ومسئله‌ی آن‌ها شبیه به مسئله‌ی هیدورلیک است. چرخش وسایل نقلیه ، پیش از هر چیز تابع رابطه‌ی بین سطح تردد وسطح کل راه‌ها ونیز تراکم و شیوه‌ی تصرف جزایر است که ازعوامل تعیین کننده‌ی شدت عبورومرور، به استثنای ترددهای گذری ساده به شمار می‌رود. پس در مومقعیت حداکثر و حداقل یعنی تراکم ضعیف جزایر با سطح زیاد شبکه‌ی راه‌ها ، گرانترین هزینه در کوتاه مدت وتراکم بالای جزایر با سطح اندک شبکه راه‌ها گران‌ترین هزینه در بلند مدت ، کلیه موقعیت‌های بینابینی ممکن می‌شود. ظرفیت شبکه‌ی راه‌ها درواقع باید براساس تردد وسایل نقلیه در ساعات اوج ترافیک محاسبه شود.

محتوای اجتماعی محله‌های مسکونی اغلب ارتباطاتی با تاروپود آن دارد. محله‌های طبقات مرفه، زمین‌های بزرگ، جزایر منظم، راه‌های پهن وترام اندک دارند. محله‌های فقیر نشین وبه ویژه قدیمی که از خانه‌های شخصی هم تشکیل شده انددارای زمین‌های کوچک ، جزایر نامنظم وراه‌های باریک هستنداما احتمال دارد درچنین محله‌هایی ، جانشینی جمعیت صورت گیرد یعنی اگر ساختمان‌ها به خوبی محافظت یا احیا شده باشند این گونه محله‌ها می‌توانند به خایطر موقعیت یا تقلید از رسوم روزی ، جمعیت مرفه را به سوی خود بکشانند.

تاروپود شهری پس از شکل گیری به سختی قابل تغییر است زیرا جابجایی راه وبه خصوص شبکه‌هایی که در زیر زمین قرار می‌گیرند بسیار پر هزینه است. برای چنین کاری بایست به عملیات نوسازی پرداخت وباز هم هزینه کرد!

آدرس ، یعنی نام گذاری ره‌ها وشماره گذاری بناها برای عملکرد خوب فضای شهری به ویژه نظم عمومی وتوزیع مراسلات پستی اجتناب ناپذیر است. به طور کلی چنین اقداماتی به هنگام توسعه‌ی شهری خود جوش وبراین اساس در بیشتر بخش‌های شهرهای جهان سوم به چشم نمی‌خورد . نامگذاری خیابان‌ها وشماره گذاری ساختمان‌ها مرحله‌ی مهمی در توسعه‌ی شهر وتشخیص فضاست. درشهرهای قدیمی، نام خیابان اغلب قدمت وفعالیت‌های مسلطش را نشان می‌دهد البته به شرطی که به دلایل بی ثباتی سیاست‌ها بارها عوض نشده باشند. درشهرهای بی گذشته با شبکه‌ی راه‌های قائم الزاویه ، خیابان‌ها اغلب شماره گذاری می‌شوند وگاه کلمات شرقی ، غربی ، شمالی، جنوبی هم در آن‌ها به چشم می‌خورد . شماره ساختمان‌ها دراین گونه خیابان‌ها می‌تواند از چندین هزار هم تجاوز کند. درمجتمع‌های بزرگ مسکونی یا ساختمان‌های عظیم ، آدرس می‌تواند در برگیرنده‌ی حروف الفبا، شماره‌ی طبقه یا پله ورودی باشد . تمامی این‌ها برگمنامی مسکن وساکنانش می‌افزاید وبه هویت پذیری آن‌ها بی اعتناست.منبع: شهر؛ژان باستیه ، برنادرددزر

ترجمه: دکتر علی اشرفی