عوامل بوجود آورنده زلزله

دربررسی عوامل بوجود آورنده پدیده طبیعی زلزله،ازنظریه تکتونیک صفحه ای به عنوان مهمترین نظریه موجود استفاده می شود. دانشمندان با مشاهده وبررسی نقشه قاره ها به این نتیجه رسیدن که تمامی قاره ها در گذشته به هم متصل بوده ومرور زمان ازهم فاصله گرقته وبه شکل کنونی درآمده اند.ایده شکل گیری نقشه قاره ها نیز ازاین نظریه پدیدآمده که نقشه حاضرجهان ،دراضلاع شرقی وغربی بسیار شبیه به هم هستندکه نشان می دهد درگذشته این صفحات به هم متصل بوده اند .درواقع سطح کره زمین از صفحاتی تشکیل شده است که این صفحات دائماً درحال تغییر هستند.

علت اساسی حرکت این صفحات حرارت وفشار درون زمین است که براین صفحات وارد می شود. مطالعه وبررسی حرکت این صفحات تشکیل دهنده زمین به علم تکتونیک صفحه ای مشهور است.قسمتی از این صفحات که به مرور زمان بازشده اند وبین آنها شیاری ایجاد می شود. بلافاصله توسط مواد مذاب درون زمین که ازطریق آتشفشانها فوران کرده ، پر می شوند.این شیارها به لبه های واگرایا لبه های سازنده صفحات معروفن.بررسی های صورت گرفته تسوط مهندسین علوم زلزله نشان می دهدکه درلبه های واگرا عمدتا زلزله هایی با شدت کم رخ می دهد. ولی هنگامی که قسمتی از پوسته زمین به درون گوشه زمین فرو می رود،درنتیجه آن لبه هایی شکل می گیردکه اصطلاحا به لبه همگرا معروفند. نتایج تحقیقاتی نشان می دهند . این مسئله است که دراین لبه ها زلزله هایی باشدت زیاد روی می دهد. بین صفحه همگرا یک برآمدگی به شکل کوه بوجود می آید. بهطور مثال صفحه ایران وعربستان دارای لبه همگرایی است که رشته کوههای زاگرس ازاین طریق به وجود آمده اند. علاوه بر لبه های همگراوواگرا ،دسته ای از لبه ای زمین نیز وجود دارندکه نه ازیکدیگر دور می شوند ونه به هم فشار وارد می کنند. بلکه این لبه ها نسبت به هم دارای یک نوع حرکت جانبی - لغزشی هستندکه درنتیجه این حرکات نه پوسته جدیدی ایجاد شده ونه پوسته ای منهدم می گردد.

موقیعت فلات ایران ازسه وجه بین صفحات اوراسیا ،هندوستان وعربستان قرارگرفته است . از طرفی شایان ذکر است که حرکات این صفحات به صورت نسبی است. نسبی وبودن حرکت وعدم شباهت جهت حرکت این صفحات سبب ایجاد یکسری تنش ها درمرزصفحات شده واین تنش ها جمع شده ودریک دوره زمان این انرژی ذخیره شده را نمی تواند تحمل کندوبه همین سبب آزادشدن این انرژی می گردد. معمولا بازه زمان آزاد شدن این انرژی بین 10 تا 60 ثانیه است . انرژی آزادشده تحت عنوان زلزله شناخته شده است.

طبق بررسی های انجام شده 95درصد زلزله ها براثر لبه های همگرا یا واگرا اتقاق می افتند 5 درصد مابقی زلزله ها تحت عوامل زیر بوجود می آیند:

1. جزرومد
2. احداث سدها وآبگیری پشت آنها

هرچه ارتفاع آب بیشتر باشد درنواحی با ارتفاع آب زیاد لرزه خیزی بیشتر است این عامل به سبب وجود فشارزیاددی که آب برروی خاک اعمال می کندوهمچنین کاهش مقاومت اصطکاک خاک دراین نواحی قابل توجیه است.

     3. تخریب غارهای عظیم زیرزمینی

     4. تخلیه میدانهای نقتی

     5. آتشفشانها

خروج مواد مذاب سبب ایجاد فشاربه پوسته زمین می گرددوهمین مسئله پتناسیل ایجاد زمین لرزه را افزایش می دهد.

     6. انفجارها

معمولا مقصود انفجارهای اتمی است. درواقع این انفجارها به رهاشدن انرژی ذخیره شده در پوسته زمین کمک می کندوسبب تسریع دروقوع زلزله می گردد.

همچنین بارندگی های شدید که باعث لغزندگی درگسلها می شودنیز به عنوان یکی از پدیده های موثر دروقوع زلزله می باشد.

نکته قابل ذکر این است که 5 درصد زلزله هایی که تحت اثر عوامل فوق الذکر ایجاد می شودبه دلیل اینکه کانون آنها درعمق کمی قراردارد ،لذا میزان نیروی ایجاد شده  توسط نظریه تکنونیک صفحه ای ،بسیار کمتر می باشد.

منبع : اصول مهندسی زلزله کاربری ، سیاه پهلو،ن. یوسفی حاجی وند،ر