شهر

1-      شهر پیش ازهمه فضایی است که به وسیله فاصله‌ها، مساحت‌ها وتراکم‌ها مشخص می‌شود. این جا قلمرو مساحان وهندسه دانان است وبا ثبت اراضی وتقسیم آن ها به قطعات کوچک واقع درجزایرواحداث معابر همراه با تأسیسات و شبکه‌های زیرزمینی، بُعد سومی به دست می‌آورد. هنگامی که کاربری آن کنترل می‌شود، بیشتر قوانین رابطه‌ی مفیدتری را بین حجم ساخته شده یا مساحت زیرساخت با سطح اراضی باز بر قرار می‌کنند، پس این فضایی هندسی است که نه تنها پایه وتکیه گاه توسعه بعدی شهر می‌شود بلکه بخش اعظم فضای آن را تعیین می‌کند.

2-      شهر فضایی است کالبدی که با پستی وبلندی‌ها وارتفاعاتش، شیب‌هاو گسستگی شیب‌هایش، ساختار طبقات زیر زمینش، آب وهوای منطقه‌ای ومحلی‌اش، وجود آب‌های سطحی و زیرزمینی‌اش، گیاهان طبیعی یا کاشته شده‌اش، مشخص می‌شود. همه این ها چیزی را تشکیل می‌دهد که موقعیت واکنون بیش از پیش محیط زیست نامیده می‌شود.

بااین فضای کالبدی ، پدیده‌هایی در ارتباط اند که با یکدیگر پیوند متقابل دارند:

هیدرولوژیک : میزان بارندگی، آبهای جاری، نفوذ پذیری خاک وسفره‌های آبدار زیرزمینی، تبخیر، هدر رفتن آب، مصرف آب، فاضلاب هاو...

اکولوژیک نتیجه‌ی کامل اکوسیستم شهری که با نتیجه هیدرولوژیک بی ارتباط نیست.

انرژتیک : ورود و صدور مقادیر متنوعی انرژی از منابع مختلف، مصرف انرژی، هدررفتن انرژِی ، گرم شدن جوو...

پدیده‌های مربوط به گرمای درون زمین در این سه حالت به طور همزمان دخالت دارند.

3-      شهر فضایی است تاریخی با تمامی گذشته‌ای که آثاری از خود به جا گذاشته است. نشانه‌های باستان شناسانه، مرزبندی اراضی، مسیرراه‌ها،سازماندهی فضا، یادمان‌ها ونقاط نمادین تا خاطرات جمعی، سنت‌ها وپندارها. تمام این میراث باوجود غیر فعال بودنش مولد نیروی پایداری است و نقشی اساسی بازی می‌کند.

4-      شهر همچنین فضا- زمان مشخص برای زمان لازم به منظور نقل مکان ازجایی به جای دیگراست. هر محلی شبکه‌ی متساوی الزمان خود را بنابرساختار راه‌های تردد وسایط نقلیه وشیوه ترابری داراست. این شبکه نیز به مرور زمان تغییر می‌کند، نخست در کوتاه مدت به دلیل اوج ترافیک ساعتی ورویدادهای پیش بینی نشده از قبیل حوادث ، راه بندان‌ها اعتصابات و تغییرات فصلی سالیانه به ویژه در کشورهای دارای زمستان‌های سخت با بارندگی های زیاد. سپس در بلند مدت به سبب ایجاد تأسیسات مختلف شهری وپیشرفت‌های فنی  عامل فاصله - زمان هیچگاه مطمئن نیست و بدیهی است که بیشتربرحمل ونقل انفرادی تکیه دارد تا ترابری جمعی از این رو این عامل همواره نسبی واتقاقی خواهد بود.

در عین حال زمان - فاصله همچنین در روابط بین شهری حمفرماست .یک شهر مهم دارای بزرگراه‌ها، راه‌های سریع بین المللی،فرودگاه بزرگ وقابل دسترس برای حمل ونقل ومراسلات پستی است در حالی که شهر کوچک هیچ یک از این‌ها را ندارد مگر در موارد استثنایی که از یک بزرگ‌راه مرتبط با یک شبکه بین المللی  سود می‌برد. داشتن فاصله‌ی کیلومتری یکسان با شهری دیگر برای یک شهر بزرگ وکوچک از مفهوم یکسانی برخودارنیست.

بااین همه درفضای شهری است که این فاصله «اتفاقی» کاملاً نسبی می‌شود. فاصله‌ی حقیقی کمتراز فاصله - زمان به حساب می‌آید وافزون برآن هزینه، رضایت آسایش مسیر نیز محاسبه می‌شود. مسیر مستقیم یا مسیر کوتاه‌تر لزوماً نه سریع‌تراست ونه ارزان‌تر مگر این که تنها بر مسیرهای پیاده محاسبه شود. دربرخی ارزیابی‌ها به عکس، زمان دربرابر هزینه‌ای که برای پیمودن فاصله‌ای مشخص می‌توان پذیرفت نسبی است. سرعت وآسایش تجمل‌هایی می‌شود که فقط برخی از مردم می توانند به خود هدیه کنند.لیکن در برخی ساعات پر رفت وآمد ، تاکسی پرهزینه می‌تواند کندترازمترو شود.این هزینه با گذشت زمان تغییرمی‌کند، زیرا وسائل حمل ونقل متعدد می‌شود وبهبود پیدا می‌کند. تمام این وسائل فواصل را در فضای شهری وبین فضاهای شهری ، دچارتحول می‌کند.

معذالک با برابر بودن همه‌ی امکانات ، مسافت خطی اهمیت خود را حفظ می‌کند، پیمودن آن کمتر از سابق الزامی است لیکن همچنان مهم باقی می ماند.

5-      شهر یک فضای اقتصادی نیز به شمار می رود، فضایی با اختلاف ارزش‌ها و بازدهی‌های شایان توجه، حتی در فاصله‌ای کوتاه. این فضا در مجموع معرف بیشترین تراکم‌ها، سرمایه گذاری‌ها وثروت‌ها در واحد سطح است که ازجمله زمین تأسیسات ساختمان‌ها ومحتوای آن‌ها. این فضا، بیشترین سرمایه‌های در دسترس حتی سرمایه‌های حاصل از فضای روستایی رادر خود گرد می‌آورد شهرهای بزرگ منطقه‌ای ، بیش از پیش فضایی اقتصادی را درخود متمرکز می‌سازند وبیش از گذشته به قدرت‌های اقتصادی تعیین کنند مجهز می‌شوند. باوجود این ، شهر را برحسب دوره‌های رونق یازوال، کم وبیش مستعد جذب سرمایه‌های عمومی یاخصوصی هستند. مهم‌ترین آنها همچنین حاوی تمرکز شدید فعالیت‌هایی است که مواد اولیه رابه کالاهای ابزاری تبدیل می‌کنند تمرکز بازهم شدیدتری ازخدمات را دربطن خود به وجود می‌آورند، خدماتی که به نوبه، خود به این تولیدات کمک می‌رسانند. فعالیت‌هایی که در فضای شهری جریان دارند موجب ظهور یک سری عوامل درون‌زا وبرون‌زا در اقتصاد می‌شوند که به نسبت بزرگی شهر متنوع و پیچیده هستند.

از تجمع این فعالیت ها تراکم‌های شدید اقتصادی همچون ارزش افزوده، ارزش‌های اضافی، دستمزدهای پرداختی، ارقام معاملات ومصرف‌های گوناگون به وجود می‌آید. لیکن درکشورهای درحال توسعه هرفشارجمعیتی لزوماً با رشد اقتصادی همراه نیست. از این رو دراین کشورها می‌توان در برابر جمعیتی فزاینده، تراکم‌های اقتصادی روبه کاهش وتقلیل سهم انفرادی را انتظارداشت.

کلیه فعالیت‌های خصوصی، درجست وجوی بهره وری وسوددهی بیشتر هستند به گونه‌ای که  بتوانند امکان رقابت وبقای خودر را تأمین کنند . اگراین فعالیت‌ها بر اقتصادی صحیح وحقیقی استوار نباشد، تنها برای مدتی کوتاه می‌تواند دوام یابد. در اقتصاد آزاد، دولت‌ها نمی‌توانند حمایت مطلق بر تصمیم گیری های بنگاه‌های صنعتی داشته باشند؛ حتی اگر آن‌ها را کمک مالی یار دهند زیرا دولت ها نمی‌توانند جلوی اشتباهات وشکست‌ها را بگیرند.افزون برآن، درآنچه که مربوط به شرکت‌های چند ملیتی می‌شود باید گفت که تصمیمات آن‌ها اغلب در بیرون از مرزها گرفته می‌شود.

6-      شهر دست کم در شهرهای بزرگ منبع مشاغل با ساختارهای ویژه وبازارکار بسیار فشرده و متنوع است که در آن عرضه وتقاضا، روزانه وفراوان‌اند. هر فعالیت وهر نهادی منطقه‌ی جذب افراد خویش را دارد که برحسب امکانات جابجایی پاندولی روزانه‌اش، ویژگی‌هایش ونیز تخصص‌هایی که به کارمی‌گیرد و دستمزهایی که می‌پردازد متفاوت است. موسسات اقتصادی بزرگ وفضای شهری در مجموع « حوزه‌ی نیروی کار» خویش را از بیرون شهر تامین می‌کند.این بازارکار با خصوصیات وسیع خویش جابجایی‌های شغلی به وجود می‌آورد وامکان تماس گروه‌های اجتماعی را میسر می‌سازد.

7-      شهر همچنین فضای تجاری است که در محدوده‌ی آن فروشگاه‌ها با طبیعت‌ها، سنخیت‌ها وتراکم‌های مختلف فعالیت دارند. رفت وآمد به آن‌ها، سفرها و موج حرکت‌ها را بر می‌انگیزد.میزان دادو ستدها ومبادلات آن‌ها عامل مهمی درتعیین ارزش اراضی به حساب می‌آید. آن‌ها با ویترین‌هایشان ، تبلیغاتشان، مشتری‌هایشان، عنصری مهم از سیمای شهری به شمار می‌روند، عمده فروشی‌ها ونیمه عمده فروشی‌ها که توزیع دوباره تولیدات را به عهد دارند ، عناصری مهم در درخشش شهر هستند.

8-      شهر فضایی ارضی با ارزش‌های بالا، بازارهای بسیار و فراوان است: زمین قابل ساخت یا غیر قابل ساخت ، ساخته شده یا نشده ، متنوع بی پایانی از موقعیت‌ها، ساختمان‌ها ، محله‌ها وسطوح زیر ساخت فروشی یا اجاره‌ای برای کاربری‌های مختلف همچون مسکن، دفتر، تجارت، صنعت وغیر را عرضه می‌دارد.

9-      این فضاهم چنین فضایی مربوط به معماری وشهرسازی است که باآرایش‌ها وتراکم حجم‌های مختلف، ردیف‌های متقارن وغیر متقارن، برآمدگی‌ها فرورفتگی‌ها، گیاهان فضاهای سبز وکناره راه‌ها، سبک‌های گوناگون نماها و سقف‌ها، مصالح ساختمانی متفاوت ورنگ‌های مختلف نمایان می‌شود. یک سیمای کامل هنری وثمره‌ی سنت‌ها که تابع پیشرفت های فنی ومدهای معماری است .

10-  شهر فضایی اجتماعی هم محسوب می‌شود وکم وبیش با تفکیک مسکن‌ها، فعالیت و پیشه‌ها روبروست. درنهایت هر جمعیتی، طبق ریشه‌های قومی یا طبقه‌ی اجتماعی خویش به بخشی از فضا مربوط می‌شود وتفکیک محله‌های مسکونی را به وجود می‌آورد.

11-  شهر فضایی اداری ، قضایی وسیاسی است که بامحدوده‌های غالباً متفاوت بر اساس مقررات نهادهای مختلف، قواعد حقوقی واداری محلی، منطقه‌ای وملی اداره می‌شود ونیز آمایش و شیوه کارکرد آن‌ها به وسیله کارمندان هدایت می‌گردد. دراین فضا عقیدهای عمومی، افراد مختلف، جمعیت‌های گوناگون، انتخابات ومنتخبان نیرومند نمایان می‌شود که کم وبیش به صورت دمکراتیک به وظیفه‌ی خود عمل می‌کنند.

12-  شهر فضایی مشخص وحقیقی است که مطابق با سطح زندگی، فرهنگ، سنت، محل زندگی ، شیوه رفت وآمد وخصوصیت افراد چهره‌ی گوناگونی به خود می‌گیرد. باز نشسته‌ی سالمند با درآمد اندک، گوشه گیر وبدون وسیله نقلیه شخصی در فضایی محدود زندگی می‌کند، فرد کامل وجوان با سطح زندگی بالا در محیطی وسیع اوقات خود را می‌گذراند.مرکز شهر به یک اندازه مورد استفاده شهر نشینان قرار نمی‌گیرد ودرنتیجه پدیده‌های طیفی شدن وقطبی شدن عملکردها برای هم مفهوم یکسانی ندارد وبه افراد با برداشت‌های مختلف مربوط می‌شود. به هنگام تنگناهای اقتصادی وقانونی، سطح مفید یا سطح زیر بنا می‌تواند از راه ساختمان سازی درارتفاع یا حفاری در زیر زمین افزایش یابد. افزون برآن، فضای شهری درسطح همواره به سوی حاشیه وبه زیان فضای روستایی گسترش پیدا می‌کند.

ازدید هندسی، این فضا تابع هیج ثباتی نیست وبه طور کلی تقریباً دراکثر موارد درحد پیشرفت مداوم وبه شکل‌های گوناگون است.باوجود این در یک محدوده‌ی مشخص رشد سطح زیر بنا نمی‌تواند نامحدود باشد واین کمبود نسبی فضای شهری است که موجب افزایش ارزش آن در بازار زمین می‌شود. عرضه سطح مفید تقریباً هیمشه کمتراز تقاضاست. ابعاد زمین طبیعی که عرضه‌ی ساختمان  به آن مربوط می‌شود همراه با خصوصیات کالبدی‌اش ازاهمیت کل آنها محافظت می‌کند.

منبع: شهر؛ژان باستیه ، برنادرددزر

ترجمه: دکتر علی اشرفی