مکان‌یابی ومکان‌ها

خدمات نیاز فراوانی به مکان‌های دفتری و همچنین به فضاهای پذیرایی، گردهمایی وبایگانی دارند وبیش از پیش به کارگاهایی برای وسایل اداری ودستگاه‌های رایانه‌ای نیازمندند. درکشورهای پیشرفته طی سی سال، مساحت متوسط لازم برای امور دفتری برحسب شغل از 10 مترمربع به 25 مترمربع افزایش یافته است. بخشی از محل‌هایی که افراد همیشه در آن‌ها حضور ندارند می‌تواند در زیر زمین قرارگیرد یا نور کافی در روز دریافت نکند. تمامی دفاتر اداری باید بیش از پیش به مدارهای رایانه‌ای ودستگاه‌های دیداری- شنیداری مجهز شوند. این همان چیزی است که دفاتر«هوشمند» نامیده می‌شود وسازماندهی ، تجهیزات وآمایش آن‌ها ازتکنیکی مایه می‌گیرد که بوروکراسی یا دیوانسالاری نام دارد. در آینده‌ی نزدیک هر پست شغلی به‌یک پایانه‌یا میکرو رایانه مجهز خواهد شد. همه این تشکیلات باید بتواند به دریافت وارسال تصویر، صدا، نوشته وآمار بپردازد، قابل تقسیم و گسترش باشد، با پیشرفت تکنولوژی بتواند تحول یابد ودریچه‌هایی را به سوی خارج بگشاید. رایانه‌ای کردن کارها دریک بنای هوشمند باید بتواند تمامی مدیریت‌ها، خدمات ( مربوط به حفظ، تعمیر وذخیره سازی ) وکنترل را ممکن سازد.

افزون برآن، دراین بخش از فعالیت، بیش ازهربخش دیگر، جاذبه‌ی موسسه بر مشتری‌ها واعتمادی که آن‌ها به موسسه خواهند داشت، بیش از پیش نتیجه اعتباری است که از انتخاب محل، نوگرایی وتحمل مکان‌ها حاصل می‌شود. این عوامل سهم بزرگی در جذابیت سازمان‌ها دارند. اعتبار یک موسسه بیش از پیش به اعتبار محل و جایگاه آن بستگی دارد. از سوی دیگر، خدمات خاص وگسسته به گردآمدن دردفاتری موسوم به «گروهی» گرایش دارند، آن‌ها برای استفاده از خدمات مشترک دربناهای اختصاصی گرد می‌آیند، تکمیل می‌شوند واستقرار می‌یابند.

اطلاع رسانی رایانه‌ای ، تمامی فعالیت‌ها در زمینه‌های چنین وسیع را دگرگون ساخت وامکاناتش را به برکت وسایل جدید ذخیره سازی، طبقه بندی، مبادله ونیز ارسال فوری اطلاعات به شکل شایان توجهی توسعه داده وصد برابرکرده است. در پی آن، تحولی سریع همراه با تحلیل وپژوهش داده‌ها حاصل شده وبه موازات آن آزادی بسیار وسیع‌تری نسبت به گذشته در زمینه‌ی مکان‌یابی به وجود آمده است. به دنبال این تحولات که مورد توجه سازماندهی فضایی شهری است، گرایش های زیر دیده می‌شود:

-          مکان‌یابی خدمات، به ویژه اگر مورد درخواست همیشگی و پاسخگوی نیازها باشند، برحسب نزدیکی محل اسکان یا امکانات دسترسی مشتری‌ها تعیین می‌شوند. ازجمله خدمات مربوط به تعمیروسایل، هر چند که بخش مهمی ازآن‌ها بیش از پیش به خدمات بعد از فروش مربوط می‌شوند که تماس با آن‌ها به وسیله‌ی تلفن صورت می گیرد.

-          خدماتی که نسبت به این نزدیکی بی اعتنا هستند از جمله آن‌هایی که مراجعان موردی دارند ویا درشهر منحصر به فردند. این گونه خدمات بیشتر به موسسات روی می آورند وکمتر به طرف همکاران جلب می‌شوند. آن‌ها به طور کلی درنواحی مرکز شهر که به خوبی تجهیز شده متمرکز می‌شوند، مانند مراکز مشاوره درامورتجاری- خدماتی ، واغلب نیاز دارند که نزدیک یکدیگر واقع شوند.

شهرهای کشورهای درحال توسعه با بخش سومی مشخص می‌شوند( خدمات) که قسمت عمده‌ی آن عملکردی انگلی دارد و تجارت وخدماتش پنهان است یعنی رسمیت ندارد وازمالیات‌ها وقوانین اجتماعی می‌گریزد. درپاره‌ای  از شهرها این گونه خدمات می‌توانند بیش از دو سوم جمعیت را پوشش دهند. بخش پنهان وغیر رسمی تطبیقی با فقراست وآن را ابدی می سازد. فعالیت این بخش با کارهای متعدد فصلی تسهیل می‌شود. فعالیت‌های پنهان یا نامرئی منبع اشتغال عمده می‌شود و نقش مهمی در اقتصاد شهری وطیف شدن آن بازی می کند.

خدماتی وجود دارد که بسیاری از اهمیت آن‌ها غافل‌اند و نمی‌توانند دریابند که این گونه خدمات قادرند که بهره وری در صنعت وکشاورزی را به نسبت زیادی افزایش دهند؛ خدماتی که بسیار اشتغال‌زا هستند می‌توانند پاسخگوی نیازهای بسیار متغیر وبسیارغیر منتظره در زمینه‌ی تولیدات صنعتی و کشاورزی باشند وبرنامه ریزی‌ها را دگرگون سازند. امروزه بسیاری ازخدمات می‌توانند صادر شوند یعنی به موسسات خارجی کمک کنند تا به فعالیت بپردازند وتولیداتشان را به کشوری که این خدمات در آن دیده می‌شود وارد کنند؛ یا به موسسات تولیدی ملی یاری برسانند که به بازارهای خارجی راه ‌یابند یا در آن‌ها مستقر شوند.

تمرکز بیشترین، مهم‌ترین ونادرترین خدمات می‌تواند بیش از پیش مراکز شهرها وبه ویژه مرکز بزرگ ابر شهرها را مشخص کند. اگر این مراکز دیگر نتوانند خدمات مهم رادر برگیرند، این خدمات هستند که پویاترین کاراترین عنصر آفریننده‌ی قطب‌های جدید وساختار شهری چند هسته‌ای را می‌سازند. تمرکز می‌تواند، مانند خیابان‌های بزرگ قدیمی تجار، به صورت خطی باشد یا درنقاط سر پوشیده ایجاد شود یا در مرکز تجاری به وجود آید ویا در ساختمان‌های مرتفع وبرج‌ها صورت گیرد. این قطب‌های خدماتی، بیش از پیش تجهیزات فراوانی از جمله تجهیزات تفریحی را در پیرامون خود می‌طلبد این گونه قطب‌ها بیش از پیش وام گذار مخابرات هستند.

تجهیزات اوقات فراغت درفضای شهری

برای آمایش وشهرسازی، بهتراست اوقات فراغت را نه بر طبق ماهیت فرصت‌ها بلکه بر اساس ظرفیت، وسعت، جاذبه فضایی، میزان استفاده امکان دسترسی، دوری از خانه وتمام چیزهایی که به آن‌ها بستگی دارد، طبقه بندی کرد. بهای ساخت آن‌ها، نوع برنامه‌ها وهزینه‌ی آن‌ها را مشروط می‌سازد و میزان مراجعه علاقه مندانشان به آن‌ها راتعیین می‌کند. تجهیزات محله می‌تواند شامل فضای سبز باشد، همانند باغچه‌ای کوچک یا فرهنگی باشد، مانند کتابخانه؛ یا ورزشی باشد؛ مثل استخر یا زمین ورزش . این گونه تجهیزات به ‌یک اندازه مورد استفاده‌ی جوانان وسالمندان قرارمی‌گیرد. توزیع فضایی عادلانه می‌تواند تجهیز همه‌ی محل‌ها را به این گونه وسایل ممکن سازد ودسترسی به آن ها راکه استفاده از آن‌هاست، سهل کند. برای تجهیزات مربوط به گذران اوقات فراغت نیز همچون دیگر تجهیزات باید درهرکشوری برنامه‌های مر بوط به انجام عملیات عمرانی بر حسب جمعیت وساختار آن طرح شود و آن گاه در سطح هر شهرومحله جدید پیاده گردد.

درسطح شهر، استادیوم بزرگ ورزشی، تئاتربزرگ، موزه‌ها، سالن‌های کنسرت، میدان‌های اسب دوانی ، زمین‌های گلف و تجهیزات بسیار اختصاصی دیگری ساخته می‌شوند، افزایش می‌یابند وبیش از پیش فضای شهری را اشغال می‌کنند، و سریع‌ترین وجدیدترین تجهیزات اغلب نمی‌توانند جزدرمناطق پیرامونی شهر استقرار یابند. با وجود این در پاریس حالت‌های عکس مشاهده می‌ شود: مرکز فرهنگی ژرژپمپیدو، اپرا، باستی وکاخ ورزش‌های مختلف در بررسی در قلب پاریس قراردارند؛ در چنین موقعیت وبا ارتباط داشتن مناسب با ترابری همگانی است که این گونه تجهیزات بیشترین مراجعه کننده را خواهند داشت. تمرکز وسپس پراکندگی عظیم مشکلات تردد وسایل نقلیه، پارکینگ وحفظ نظم را مطرح می‌سازد .

این همایش‌های بزرگ در رقابت مستقیم با تلویزیون، که شرکت در آن‌ها را از منزل ممکن می سازد وگاه بهترین دید کلی را به بینده می دهد، قرار می‌گیرند. حقیت آن است که گذران اوقات فراقت در منزل، انفرادی یا گروهی؛ کتاب خوانی، موسیقی ، بازی‌های مختلف، خرده کاری، باغبانی ودیگر وقت گذرانی‌های مورد علاقه شخصی ،همواره با سرگرمی‌های بیرون مستلزم جابجایی‌اند . به رقابت بر می‌خیزد .

امروزه، باتلفن ، مینی تل، انفورماتیک وبه ویژه تلویزیون، دوران تجدید حیات اوقات فراغت در منزل فرا رسیده است. جایی که می‌توان از جابجایی‌های ناشی از گذران اوقات فراغت درفضای شهر پیش گیری کند. سرگرمی‌های خارج از خانه خواست‌های بسیار متفاوتی درزمینه‌ی فضا وتجهیزات دارند؛ پیاده روی شهری تنها مستلزم پیاده‌روهای کاملا ً مطمئن یا خیابان‌های مخصوص عابران پیاده است؛ برای خوش آب وهوا بودن، تنها به فضای سبز نیاز است در صورتی که ورزشکاران نیازمند تجهیزات پرهزینه هستند، استادیوم‌ها، استخرها، زمین‌های ورزشی وگلف، میدان اتومبیل رانی وغیره. امروزه شکل‌های جدید در قلمروگذران اوقات فراغت نمایان می‌شود: پایگاه‌های هوایی آزاد و جاده‌های فرعی و باریک در خارج از شهر انتخاب سرگرمی‌ها ونمایش‌ها برای اوقات فراغت هر چند تا اندازه شکل فرهنگی دارد ولی مستلزم ساختمان‌های ویژه است: سینما، تئاتر، اپرا، سالن‌های کنسرت، گالری، موزه وغیره. این ساختمان‌ها با معماری خود سیمای شهری را نشان می‌دهند و نمادهای آن ر ابه وجود می‌آورند . پارک‌های سرگرمی از نوع دیسنی لندdisney land  که در ایالت متحده پابه جهان گذاشته، درامریکا واسترالیا متداول شده وامروزه اروپا را فتح می‌کند،سرگرمی‌های بی هویت وبی ریشه‌ای را اشاعه می دهد ومتهم به تکثیر فرهنگی عوام پسند ویکسان است.

شهر نشین کشورهای دارای تولید ناخالص ملی بالا، بخش اعظم اوقات فراغت خود رادرخارج شهرمی‌گذراند: ویلاهای تفریحی، اقامت درکنار دریا یا کوهستان در زمستان وتابستان، گردشگری در نواحی دور ونزدیک، گردشگری تجاری یا سالمندی وغیره. گویا همه در پی فرار از شهر وافق های آشنای آن‌اند : نیاز به تغییرمحل، بازیافت طبیعت، داشتن فعالیت‌های جسمی، ورزش کردن، تقلید از دیگران ونیز بزرگنمایی!

شهرنشین همچنین نیازمند تحکیم پیوندهای خویش باطبیعت است ودر پی آن به توسعه منابع ، پارک‌های طبیعی وحیات وحش می‌پردازد. تلاش می‌کند بین حفظ محیط طبیعی واستفاده از آن آشتی بر قرار سازد. دراین پارک‌های سازمان یافته و محافظت شده قوانین مشخصی به اجرا درمی‌آید ورفت وآمد وسایط نقلیه درآن‌ها محدود می‌شود.

افزون بر آن ، شهر نشین نیازمند بازیافتن ریشه‌های تاریخی خویش است ودر پی آن موفقیت‌ها وشکوفایی روستاها یا شهرهای کوچکی مشاهده می‌شود که به سبک های دوران گذشته بازسازی می شوند ودرآن‌ها آدمک هایی با لباس محلی، وسایل خانه، ابزار، وسایل نقلیه وصنعتگران به نمایش درمی‌آید تا یاد آور آن زمان‌ها باشد وشکوفایی جوامع گذشته محل را نشان دهد برخلاف انتظاردرکشورهای جدید همچون ایالات متحد، کانادا واسترالیاست که این گونه روستاها، بیشترین تعداد بازدید کننده را دارند.ازاین رو ارتقای شناخت شجره نامه، شیوه‌ی زندگی وهنردراسترالیا بسیار چشمگیراست. مقصود در آن جا یافت ریشه‌ها نیست بلکه هدف شاید احساس رنج ازداشتن رفتارهای نادرست باشد.

درهمان حال ، شهر نشین نیاز به تصور وضع خود درآینده را احساس می‌کند ودر پی آن به تکثیر پارک‌های سرگرم کننده می‌پردازد که در آن‌ها سفرهای خیالی درفضا، پارک‌های علمی و تکنولوژیک یا دیگرآینده نمایی‌ها را به نمایش می‌گذارد .

ورزش وشهر

انسان روستایی یا شهری برای سرگم شدن وپرورش جسم خویش همواره به ورزش پرداخته وبه خاطر تمایل به رقابت از همین فرصت استفاده کرده وامکان مسابقه در آن‌ها را برای همتاهای خود فراهم آورده است. برخی از تمدن‌ها بیش از دیگران به ورزش اهمیت داده‌اند که ورزش‌های یونان قدیم در کوه المپ از آن جمله است. ورزش بخشی از فرهنگ هر ملت را تشکیل می‌دهد مانند انواع گوی بازی‌ها به نامهای کریکت، درکشورهای انگلوساکسون، بول درجنوب فرانسه و پلوت درمنطقه باسک وغیره. پاره ای از ورزش‌ها به خاطر هزینه بالایشان چندان دوام نیافتند وتنها ثروتمندترین طبقات توانستند به این گونه ورزش‌ها بپردازند که کشتی‌رانی تفریحی، چوگان سواره، اسب سواری و گلف از آن دسته اند که بعدها به تدریج تعمیمی پیدا کردند. برخی دیگر از ورزش‌ها انفرادی جهانی شدند.رقابت‌های ورزشی بزرگ وجهانی همچون بازی‌های المپیک زمستانی وتابستانی ورزش‌های مختلف قهرمانی وجام‌های ورزشی به اعتلای ورزش در سطح قاره‌ای وجهانی کمک فراونی کردند و این گونه همایش‌های ورزشی برای ارتقای شهرهای میزبان نیز مساعد بوده و هستند.

اجرای ورزش‌های مختلف درشهر، تجهیزات فراوان، گوناگون، ویژه وگران می‌طلبد، تجهیزاتی که از ساده ترین زمین بسکتبال یا فوتبال در محله شروع می‌شود و تااستخر روباز واستادیوم چند منظوره برای ورزش‌های مختلف ادامه پیدا می‌کند. تأمین منابع مالی،مکان‌یابی ودسترسی به آن‌ها، مشکلات حقیقی شهر سازی را تشکیل می‌دهند و وسیع ترین میدان‌های ورزشی مانند زمین گلف به پیرامون شهر راند ه می‌شوند.

بسیاری از ورزش‌ها، چشمگیر وپرهیاهوهستند و طرافداران بازیکنان به مراتب بیش از خود بازیکنان است. پخش مسقیم این گونه مسابقات به وسیله‌ی رایو یا تلویزیون نمی‌تواند از حضور ده‌ها هزار تماشاگر که ترجیح می دهند با دید مستقیم نظاره گر صحنه وفضای مسابقه باشند،ممانعت کند.

شهر وگردشگری

گردشگری یکی ازامور فراگیردنیای جدید بوده وپیشرفت آن چشمگیر است.به ‌یقین نیاز به جابجا شدن قدیمی است: تغییر محل اجباری در نزد شبانان یا ساکنان مناطق محروم یا از روی کنجکاوی همانند اولیس، اما امروزه همه چیز بهانه‌ای برای جابجایی شده وانسان امروزه به جنون رفت وآمد گرفتار آمده است. این تمایل مفرط به خاطرنیاز به تغییرمحل در برابر یکسانی فزاینده‌ی زندگی ، پیشرفت‌ها و سرعت یا ارزانی وسایل ترابری ممکن شده است، آزاد راه‌ها، اتومبیل‌های کاروانی دار، سفرهای گروهی وحتی مسافرت‌های مجانی افراد کنار جاده‌ها به وسیله‌ی اتومبیل‌های شخصی .

بخشی از گردشگری قابل سنجش است: گردشگری که کل ظرفیت هتل‌ها را مورد استقاده قرارمی‌دهد وخانه‌های اجاره‌ای برای گردشگران راهم در برمی‌گیرد. میزان گردشگری براساس واحدهای اندازه گیری تعیین می‌شود ومی‌تواند به تولید آمار بینجامد وشاخص‌های مختلف وضریب‌های گوناگون را به حساب آورد:

-          ظرفیت نسبی مهمانپذیری: تعداد تخت هتل برحسب هر هزار نفر از ساکنان دایم شهر؛

-          رقم فروش هتل‌ها ورستوران‌ها، تعداد بازید کنندگان مکان‌های پرجاذبه، موزه‌ها ومشتریان آژانس‌هایی که گردشگران را به محل های دیدنی می‌برند وبرمی‌گردانند، برحسب تعداد مشاغل یا به نسبت ساکنان دایم شهر.

بخش دیگری ازگردشگران هم هستد که نزداولیا، دوستان یا گروه‌ها، (ازنوع مهمانسراهای ییلاقی جوانان) اقامت می‌کنند یا در چادرها و اتاق‌های سیار به سر می‌برند که دستیابی به آمارشان به دشواری ممکن است.

بعضی از کشورها، مناطق ومحل‌های، بخش اعظم منابع وهزینه‌های خود رااز گردشگری تامین می‌کنند برای بسیاری از شهرهای کوچک، گردشگری فعالیت اصلی محسوب می‌شود واز این راه است که معروف شده‌اند وحتی بسیاری از شهرهای بزرگ نیز همانند ونیز و میامی می‌توانند با درآمد حاصل از جهانگردان زندگی کنند. درکشورهای بسیار پیشرفته، هرکس بخش فزاینده‌ای از بودجه‌ی خود راصرف جهانگردی می‌کند. ده‌هاهزارانسان گردشگر وافراد بومی، افراد دیگر را می بینند که قبلاً هرگز ازکنار یکدیگر نیز رد نشده بودند. گردشگری از دریچه‌ای که به سوی جهان می‌گشاید تماس‌هایی که برقرارمی‌ساز وشناخت‌های متقابلی که فراهم می‌آورد به ‌یک عامل فرهنگی تبدیل می‌شود.حتی اگردرزندگی محلی وبومی ایجاد اخلال کند.

به‌ یقین گردشگری منحصر به شهرها نمی‌شود وگردشگری روستایی کناردریا، کوهستانی تابستانی وبه ویژه زمستانی با انبوه ورزش ها راهم دربرمی‌گیرد. گردشگرانی که علاقه به روستاهای صیادی یا کوهستانی دارند وازنقاطی دیدن می‌کنند که سابقاً کمتر دردرسترس بودند و انسان ازآن‌ها می‌گریخت : بیابان صحرا، جنگل آمازون ، کوه هیمالیا، بااین همه، شهرهای قاره‌ای یا واقع درکناردریاهستند که به دلایل بسیار مختلف مراکز اصلی جاذبه را تشکیل می‌دهند ولشگرهای عظیم گردشگران را به سوی خود می کشاند.

منبع: شهر؛ژان باستیه ، برنادرددزر

ترجمه: دکتر علی اشرفی